Viêm da tiết bã là một bệnh lý cần dùng
thuốc, chứ không phải là da nhờn do tuyến bã tiết nhiều chỉ khắc phục tạm thời
bằng mỹ phẩm.
Nguyên nhân
Chưa hoàn toàn
sáng tỏ song có nhiều giả thiết có tính thuyết phục:
Do thiếu, rối
loạn hormone: bằng chứng: viêm da tiết bã và vẩy phấn da dầu thường gặp ở lứa
tuổi rất nhỏ (10% ở trẻ trai, 95% ở trẻ gái). Trẻ dưới 3 tháng mắc nhiều, giảm
nhanh khi 1 tuổi, giảm chậm hơn trong 4 tuổi tiếp theo, rồi hết hẳn. Bệnh lại
tái hiện rầm rộ ở tuổi trưởng thành (có tỷ lệ cao hơn ở người lớn tuổi). Ứng
với thời kỳ mắc nhiều là thời kỳ thiếu hay rối loạn hormone.
Do nấm: bằng chứng: ở nơi có chủng nấm Malsssezia tăng sinh mạnh,
thì ở đó có viêm da tiết bã (theo Mastrolonardo M - 2003, Schwartz RA- 2004).
Loài nấm này thường chiếm ưu thế ở những vùng có nhiều tuyến bã (đầu thân, lưng
trên). Dùng kháng nấm chống lại sự tăng sinh của vi nấm, bệnh được cải thiện
(Heng MC -1990).
Do suy giảm miễn dịch: bằng chứng: một số bệnh làm
suy giảm miễn dịch ở trẻ nhỏ hay suy giảm miễn dịch do AIDS làm bệnh dễ xuất
hiện (DunicI - 2004).
Do nguồn gốc
thần kinh: bằng chứng: bệnh thường biểu hiện dưới dạng vẩy da đầu (gàu)
hoặc hồng ban ở vùng nếp gấp mũi, môi trong giai đoạn bị stress, mất ngủ. Tìm
thấy một số mối liên hệ giữa viêm da tiết bã với bệnh Parkinson, động kinh,
chấn thương hệ thần kinh trung ương, liệt dây thần kinh mặt, bệnh rỗng tủy sống
do các thuốc liệt thần kinh gây ra kèm theo chứng ngoại tháp, các rối loạn thần
kinh khác, bao gồm sau tai biến mạch máu não. Tuy nhiên, chưa tìm thấy chất dẫn
truyền thần kinh gây bệnh.
Biểu hiện
Viêm da tiết
bã có một số dấu hiệu:
Ở thanh thiếu
niên và người lớn: bắt đầu bằng những vảy mỡ nhờn ở da dầu kèm nổi hồng ban và
đóng vảy ở vùng rãnh môi - mũi hoặc vùng da sau tai. Cũng có ở vùng khác như:
vùng lông mày, vùng râu mọc, vùng dưới vú, chỗ nếp gấp vùng thân, trên ngực, có
khi cả ở giữa mặt. Có khi dạng hình cánh hoa, kèm theo có sần nang lông và
quanh nang lông màu đỏ nâu, có khi dạng hình vẩy phấn, thành từng dát và mảng
khắp người như vảy phấn hồng.
Ở trẻ nhỏ: vùng
đỉnh đầu sẽ có đóng vảy nhờn như mỡ nhưng không gây ngứa, không gây nứt, rịn
nước (như viêm da cấp), vẩy có màu trắng, trắng xám hay vàng, hay xuất hiện vào
tuần thứ 3 - 4 sau sinh.
Tuy dễ nhận
thấy, nhưng những dấu hiệu này cũng làm nhầm sang một số bệnh khác (như vẩy
nến, chàm thể tạng, nấm tóc, nấm candida, mụn trứng cá).
Một số điểm
chung về thuốc
Thuốc điều trị
viêm da tiết bã hướng vào việc chống lại các nguyên nhân trên (xem chi tiết các
loại thuốc ở dưới).
Thuốc thường
dùng ngoài, dưới dạng dầu gội đầu hay dạng bôi trên da, ở nồng đô thấp, ít lần
trong tuần, nên ít gây hại. Cần chọn lựa kỹ lưỡng, tránh dùng nhầm qua dạng có
nồng độ cao hơn (chỉ dành dùng cho bệnh khác). Với riêng corticoid cần thận
trọng, chỉ dùng trên vùng mặt viêm tiết bã khi có chỉ định của thầy thuốc da
liễu.
Thuốc kháng
viêm
Viêm da tiết bã
vùng da đầu ở người lớn thường khởi đầu điều trị bằng một corticoid hoặc một
chất ức chế canxi - thần kinh (cakcineurin) tại chỗ. Chúng thường dùng dưới
dạng dầu gội đầu, cream, lotion.
- Dầu gội chứa
corticoid: thường dùng loại dầu gội chứa fluocinolon.
- Cream bôi tại
chỗ: thường dùng loại cream chứa các chất fluocinolon, betamethason, desonid.
Hay dùng nhất là desonid, đó là một corticoid không có fluor
(hydroxyprednisolon acetonid) có hoạt tính chống viêm, chống ngứa và ức chế quá
trình sinh tổng hợp ở biểu bì và bì rất mạnh. Dùng trong viêm da tiết bã (và
một vài bệnh khác như: eczema do tiếp xúc, viêm bì không điển hình liken hóa).
Trong viêm da tiết bã thường dùng ở nồng độ thấp (0,05%).
- Chất ức chế
calcineurin: thường dùng mỡ tacrolimus, cream pimecrolimus. Các chất này có
tính kháng viêm, diệt nấm và không có nguy cơ làm giảm sức đề kháng của da và
teo da như các corticoid. Có khi chúng cũng được dùng kết hợp với corticoid bôi
tại chỗ. Hai thuốc này được dùng hàng ngày trong viêm tiết bã ở vùng mặt, vùng
tai. Chỉ dùng dưới dạng thuốc bôi. Cần phân biệt với tacrolimus dạng thuốc uống
hay truyền tĩnh mạch (dùng với mục đích chống thải loại trong ghép thận).
Thuốc chống
nấm
Thường dùng chất
chống nấm phổ rộng ketoconazol (dạng gel), mỗi ngày một lần, kết hợp với
corticoid (desonid) mỗi ngày một lần, kéo dài trong hai tuần.
- Dầu gội chứa
ketoconazol dùng cho viêm tiết bã da đầu, mỗi tuần dùng 3 lần cream (dạng gel)
ketoconazol có thể dùng kết hợp với desonid tại chỗ trong viêm tiết bã da mặt,
mỗi ngày một lần, dùng trong 2 tuần.
- Dầu gội
selenium sulfid: có tính kháng nấm phổ hẹp. Dùng cho viêm tiết bã da đầu (và
bệnh khác như lang ben) với dịch treo có nồng độ thấp 2 - 3%. Cách dùng: dùng
nước nóng thấm ướt tóc. Lắc kỹ dịch treo và đổ vào lòng bàn tay 1 - 2 thìa cà
phê dịch treo xát nhẹ vào da dầu (không làm dây vào mắt). Để 2 - 3 phút rồi gội
đầu bằng nước sạch. Làm lại như trên một lần nữa. Dùng 2 - 3 lần như thế mỗi
tuần.
Ngoài các chất
trên, có thể dùng các thuốc kháng nấm tại chỗ fluconazol hay ciclopirox hoặc
dùng thuốc kháng nấm uống terbinafin.
Chất tiêu sừng
Chất tiêu sừng
(keratolytic) là các chất được dùng trong các phác đồ điều trị viêm da tiết bã
cổ điển. Đó là những chất có tính tiêu sừng, nhưng không có tính kháng nấm như:
acid salicylic, pyrithion. Riêng pyrithion - zinc vừa có tính tiêu sừng, vừa có
tính kháng nấm (nhưng không kháng nấm đặc hiệu).
- Acid
salicylic: làm tiêu lớp sừng trên da, dùng dưới dạng dầu gội đầu cho viêm da
đầu tiết bã mỗi tuần 2 – 3 lần, hay bôi lên viêm da tiết bã ở vùng da khác mỗi
ngày 2 - 3 lần.
- Pyrithion -
zinc: là dẫn chất mercapto - pyridin. Vừa có tính tiêu sừng vừa có tính kháng
nấm. Trong viêm da đầu tiết bã nhờn, dùng dạng dầu gội 1,7%, nên để dầu gội
trên tóc ít nhất là 5 phút cho dầu gội thấm vào da đầu, mỗi tuần có thể gội 2
lần. Trong viêm da tiết bã nhờn, dùng dạng nhũ tương 0,5%, mỗi tuần 2 - 3 lần.
Loại này có thể dùng cho vùng da mặt nhưng không được làm dây vào mắt.
Viêm da tiết bã
có tần số mắc cao, đặc biệt ở trẻ nhỏ, tuổi trưởng thành, người có các bệnh
thần kinh liên quan. Tuy nhiên, người bệnh ít khám, có khi nhầm là do tuyến bã
tăng hoạt động làm cho da nhờn, tự khắc phục tạm thời bằng mỹ phẩm. Đúng ra,
bệnh cần được khám tại chuyên khoa da liễu, phải điều trị bằng dược phẩm.
DS.CKII. BÙI VĂN UY
ở miền bắc gọi là viêm da dầu
Trả lờiXóa